CHOROBA CZĘSTSZA NIŻ CUKRZYCA

Jaka byłaby Wasza pierwsza myśl? Serce? Choroby płuc? Mało kto podejrzewa, że gwoździem programu będą nerki.

Według Forum Nefrol 2020, z roku na rok coraz więcej pacjentów dociera do specjalistów już w zaawansowanym stadium niewydolności nerek. Niestety bardzo często szukanie dalszej pomocy medycznej jest skutkiem wcześniejszej hospitalizacji z tej samej przyczyny. ¹

Dlaczego pacjenci nie szukają pomocy wcześniej? Jak zadbać o swoje nerki, a zarazem o dłuższe życie? By poznać odpowiedzi na wszystkie pytania, rozmawiam dzisiaj z prof. Karoliną Kędzierską-Kapuzą.

Zacznijmy od samego początku: za co odpowiadają nerki w naszym organizmie?

Nerki usuwają z organizmu wszystkie toksyczne związki przemiany materii, którymi nie zajmuje się wątroba.
Regulują także ciśnienie tętnicze.
Poza tym nerki produkują erytropoetynę, hormon, który odpowiada za prawidłową morfologię.
To także strażnicy właściwego poziomu glukozy we krwi i insuliny.
Kolejna funkcja nerek to regulowanie kwasowości w organizmie. Jeśli nie pracują właściwie organizm jest zakwaszony.
Dzięki nerkom mamy także prawidłowy poziom wapnia, fosforu i aktywnej postaci witaminy D, która przenika do kości. Dzięki temu nie mamy osteoporozy.

A zatem warto dbać o nerki, bo są one gwarantem naszego dobrostanu.

Dlaczego pacjenci nie szukają pomocy wcześniej? Nie zwracają uwagi na bolesność nerek i objawy?

Choroby nerek, w większości przypadków, przez wiele lat nie dają żadnych objawów. I to jest największy problem. Wyjątek stanowi atak kamicy nerkowej, który przynajmniej raz w życiu przeżywa co czwarty Polak. Choroby nerek niezauważone rozwijają się powodując nieodwracalne zmiany w narządach, niekiedy groźne dla życia.

Bóle występujące w okolicy nerek zazwyczaj mają swe źródło gdzie indziej. Mogą oznaczać ucisk na korzonki nerwowe albo schorzenie kręgosłupa. 

O chorobach nerek mówi się coraz częściej nie tylko dlatego, że są bardzo powszechnym schorzeniem, ale i dlatego, że są nowe możliwości ich leczenia i diagnozowania. Dzięki temu można wcześniej je rozpoznawać i skuteczniej leczyć.

Choroby nerek to raczej bardzo ogólna nazwa. Co dokładniej możemy przez nią rozumieć?

Pod pojęciem „choroby nerek” należy rozumieć grupę bardzo różnorodnych schorzeń. Upraszczając problem, można je podzielić na dwie podstawowe grupy.

Do pierwszej zalicza się te, które początkowo nie dają dolegliwości i często są następstwem źle leczonych angin czy przeziębień - chorób, które zakłócają pracę układu immunologicznego. Skutkiem takich zaniedbań są różne postaci ostrych lub przewlekłych kłębuszkowych zapaleń nerek. Choroba trwa latami chociaż nie daje objawów. Zwykle jest wykrywana podczas przypadkowego badania moczu lub oznaczenia kreatyniny w surowicy krwi. Warto też wiedzieć, że we wczesnym etapie rozwoju nie bolą też nowotwory nerek.

Do drugiej grupy schorzeń nerek można zaliczyć te, które objawiają się bólem. Są to zakażenia dróg moczowych lub kamica nerkowa. Charakteryzują się bólami w dole brzucha lub okolicy lędźwiowej, bolesnym oddawaniem moczu, gorączką, czerwonym zabarwieniem moczu  oraz zmianami w badaniu moczu, takimi jak duża liczba leukocytów, erytrocytów czy bakterii w osadzie. Badanie krwi może wykazać leukocytozę i podwyższone CRP lub opadanie krwinek czerwonych, czyli OB.

Jakie choroby nerek i układu moczowego występują najczęściej?

Należy tu wymienić:

1. Zapalenie cewki moczowej i pęcherza moczowego

2. Kamice dróg moczowych 

3. Odmiedniczkowe zapalenie nerek

4. Toksyczne uszkodzenie (zapalenie) nerek

5. Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek 

6. Zespół nerczycowy

7. Przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek

8. Torbiele nerek i wielotorbielowatość nerek

9. Nowotwory dróg moczowych

Choroby nerek przez długi czas mogą nie dawać żadnych objawów. Skąd w takim razie pacjent ma wiedzieć, że dzieje się coś niepokojącego?

Podstawowa profilaktyka chorób nerek polega na wykonywaniu raz w roku ogólnego badania moczu i badania kreatyniny w surowicy krwi. Wyniki należy pokazać lekarzowi, bo tylko on może je właściwie ocenić i - w razie potrzeby - zlecić dodatkowe badania lub od razu wdrożyć leczenie. 

Objawem rozwijającej się choroby nerek lub dróg moczowych może być nawet niewielka ilość białka w moczu, a także krwinek białych (leukocytów) i krwinek czerwonych (erytrocytów). W moczu nie powinno być także wałeczków. Kreatynina w surowicy krwi przekracza dopuszczalną normę a wskaźnik e GFR (szacowana filtracja kłębuszkowa) ulega obniżeniu.

Łatwym do zaobserwowania objawem jest zmiana barwy moczu, jego konsystencji, przejrzystości i zapachu, pojawia się pienienie moczu.

Ale nie tylko zmiany w moczu mogą sugerować schorzenia nerek. W niektórych przypadkach może wystąpić ogólne złe samopoczucie, apatia, senność, bladość skóry, bóle głowy, gorączka, nudności, wymioty, zaparcia czy obrzęki nóg i twarzy. Czasem pojawia się pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, skąpomocz lub zbyt częste jego oddawanie. Każda zmiana dobowego rytmu oddawania moczu powinna zwrócić naszą uwagę. Podwyższone ciśnienie krwi również może świadczyć o chorobach nerek. 

Chyba każdy pacjent najbardziej boi się tej diagnozy - RAK. Kiedy możemy go podejrzewać?

Rak nerki może rozwijać się przez długi czas bezobjawowo. Tzw. triada objawów, czyli ból, krwiomocz i guz, który można wyczuć palcami, występują u zaledwie 8-15% chorych. Jeżeli takie objawy występują jednocześnie świadczą o bardzo zaawansowanym stadium choroby. Gdy pojawiają się stopniowo – dowodzą, że w organizmie dzieje się coś złego.

Do innych objawów raka nerki zalicza się:
- niedokrwistość,
- nagły spadek masy ciała (w krótkim czasie nawet o 30%),
- znacznie podwyższoną temperaturę,
- pocenie się w nocy,
- wyraźne podwyższenie ciśnienia tętniczego,
- podwyższone OB,
- osłabienie mięśni.

U 30% chorych wraz z wykryciem nowotworu stwierdza się przerzuty do płuc, tkanek miękkich, kości, wątroby oraz układu nerwowego. 

Powinniśmy się regularnie badać, ale kto w szczególności?

Do osób szczególnie podatnych na choroby nerek i układu moczowego należą ludzie starsi, którzy mają wielochorobowość, jest to współwystępowanie otyłości, dny moczanowej, miażdżycy oraz chorujący na cukrzycę (nefropatia cukrzycowa), a także chorzy z nadciśnieniem tętniczym (nefropatia nadciśnieniowa). Kobiety w okresie menopauzy oraz mężczyźni z przerostem prostaty mają częściej zakażenia układu moczowego. Osoby z różnymi chorobami z autoagresji takimi jak toczeń układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów również mogą mieć zaatakowane nerki.

Zaburzenia pracy nerek mogą wywoływać zatrucia, np. glikolem lub środkami nasennymi. Nefrotoksyczne działanie mają też niektóre leki m.in. antybiotyki, powszechnie stosowane i nadużywane środki przeciwbólowe (paracetamol) czy niesterydowe leki przeciwzapalne (diklofenak, ketoprofen itp.).

Zachorowaniom, zwłaszcza o podłożu infekcyjnym, sprzyjają (częściej u kobiet) złe nawyki higieniczne okolicy krocza, skąd drobnoustroje chorobotwórcze przenoszą się najpierw do pęcherza moczowego i dalej do nerek.

Niedoleczone lub źle leczone anginy u dzieci mogą skutkować kłębuszkowym zapaleniem nerek.

Czy po otrzymaniu wyników badań profilaktycznych możemy mieć już podejrzenia co nam dolega?

Już wiemy, że podstawowym badaniem w profilaktyce chorób nerek jest badanie moczu oraz poziom kreatyniny w surowicy krwi. Warto wiedzieć, co może nam dolegać, gdy w moczu znajdują się:

bakterie – ich obecność świadczy o zakażeniu nimi któregoś z odcinków układu moczowego - cewki moczowej, pęcherza, miedniczki nerkowej lub nerek lub też o niewłaściwym pobraniu próbki moczu.

białko – gdy utrzymuje się dłużej, sugeruje problemy z nerkami ale mała ilość może się pojawić po wysiłku i wysokiej gorączce.
Wskaźnik albumina kreatynina w moczu (UACR) najlepiej oddaje ilość wydalanego białka (albuminy) na dobę. Istotna i warta zapamiętania jest wartość powyżej 300 mg albuminy na 1g kreatyniny w moczu.

krwinki białe (leukocyty, WBC) – ich nadmierne wydalanie świadczy o ostrym lub przewlekłym bakteryjnym zakażeniu układu moczowego. Może to być również objaw śródmiąższowego zapalenia nerek po przyjmowaniu niektórych leków, np. gentamycyny, sulfonamidów, niesterydowych leków przeciwzapalnych.

krwinki czerwone (erytrocyty, RBC) – obecność krwinek czerwonych, które widać w moczu gołym okiem to krwiomocz i zwykle jest on skutkiem zapalenia pęcherza. Najpopularniejszą przyczyną krwiomoczu jest kamica nerkowa, a szczególnie atak kolki nerkowej. Krew w moczu pojawia się także przy przyjmowaniu heparyny.
Krwinkomocz może być spowodowany uszkodzeniem zarówno nerek, jak też dolnego odcinka dróg moczowych, ale to można ocenić tylko w czasie badania laboratoryjnego. Krwinkomocz pojawia się przy przewlekłej niewydolności krążenia oraz przeroście/raku prostaty u mężczyzn.

kreatynina -  przy prawidłowej czynności nerek ilość kreatyniny w surowicy jest wielkością stałą i zależną od masy mięśniowej. Podwyższenie kreatyniny w surowicy i obniżenie eGFR jest najczęściej wynikiem ostrej lub przewlekłej choroby nerek.

kwas moczowy – przekroczenie normy w surowicy krwi jest częste w przewlekłej chorobie nerek. Świadczy o dnie moczanowej i jest częste przy towarzyszącej otyłości oraz w zespole metabolicznym. Może być związane z niektórymi nowotworami krwi, leczeniem moczopędnym lub niewłaściwą dietą bogatą w syrop glukozowo-fruktozowy, alkohol i czerwone mięso oraz np. sardynki.

mocznik - podwyższona zawartość mocznika w surowicy krwi wskazuje na dietę bogato białkową, odwodnienie lub przewlekłą chorobę nerek.

Jak w takim razie nie dopuścić do zaburzeń? Czy możemy na co dzień dbać o nasze nerki?

Każdego dnia nerki przerabiają ok. 200 litrów krwi, którą oczyszczają z toksyn, kwasów i nadmiaru wody. To ciężka praca, której nie dostrzegamy, a która jest niezbędna dla sprawnego funkcjonowania całego organizmu. Aby nerki mogły pracować bez zakłóceń trzeba przestrzegać kilku prostych zasad.

1. Więcej płynów

Filtrowanie krwi i eliminacja toksyn to najważniejsze zadanie naszych nerek. Procesy te będą przebiegały prawidłowo, jeżeli zadbamy o prawidłowe nawodnienie organizmu, czyli wypijemy 2-2,5 litra płynów dziennie. Jeżeli nie dostarczymy płynów, toksyczne odpady przemiany materii pozostaną dłużej we krwi i tkankach i z czasem staną się przyczyną problemów zdrowotnych, w tym także uszkodzenia innych narządów (np. osteoporozy, miażdżycy).

Do dziennej normy można wliczyć zupę, czy wspomniane wcześniej kawę i herbatę, ale musimy pamiętać, że te ostatnie działają moczopędnie. Po wypiciu kawy czy herbaty wydalamy więcej płynów, a więc bilans wodny jest ujemny.

Wiele osób nie lubi pić wody, wybierają soki czy słodzone napoje gazowane. To nie jest dobry sposób na prawidłowe nawodnienie organizmu. Picie dużych ilości słodkich napojów sprzyja tyciu. W bardzo wielu badaniach naukowych dowiedziono, że otyłość sprzyja uszkodzeniu nerek i prowadzi do przewlekłej choroby nerek.

2. Nie przetrzymuj

Przetrzymywanie moczu może doprowadzić do uszkodzenia nerek, a to dlatego, że w zalegającym w pęcherzu moczu dość szybko zaczynają się mnożyć bakterie. Atakują one nie tylko cewkę moczową i pęcherz, ale także przenikają do samych nerek. Gdy tam wtargną, wnikają do miedniczki nerkowej. Rozwija się zapalenie, które uszkadza miąższ nerki. 

3. Odstaw solniczkę

Zbyt duża ilość soli w codziennej diecie przyczynia się do zwiększenia ilości białka znajdującego się w moczu. To sprzyja chorobom nerek, a przede wszystkim zaburza prawidłowe krążenie. Nadmiar soli bywa przyczyną nadciśnienia, które podnosi ryzyko rozwoju chorób nerek. Dzienne spożycie soli nie powinno przekraczać 4-5 gramów. Amerykanie zalecają tylko 2,5 g dziennie. Polacy spożywają nawet 17 g. Warto też wiedzieć, że nadmiar soli sprzyja tworzeniu się kamieni nerkowych oraz zwiększonemu wydalaniu wapnia.

4. Ogranicz leki przeciwbólowe

Jeśli tylko od czasu do czasu sięgamy po leki przeciwbólowe (niesteroidowe leki przeciwzapalne) naszym nerkom nic nie grozi. Niestety, często ich nadużywamy, a to jest już sytuacja niebezpieczna. W wielu badaniach dowiedziono, że nadużywanie leków z tej grupy uszkadza nerki, ponieważ przyczynia się do zmniejszenia przepływu krwi przez drobne tętniczki. Następstwem będzie śródmiąższowe zapalenie nerek, które trwale odbija się na ich pracy. Nefrotoksyczne działanie mają także niektóre antybiotyki, zioła chińskie oraz przewlekle i nadmiernie stosowane inhibitory pompy protonowej. 

5. Mniej białka zwierzęcego

Jedną z funkcji nerek jest metabolizowanie i wydalanie amoniaku, siarki i fosforu oraz tzw. ketokwasów, powstających podczas trawienia białek. Jeśli nasza dieta jest bogata w wędliny, mięso oraz nabiał, zmuszamy nerki do cięższej pracy i narażamy się na toksyczne działanie amoniaku, którego organizm nie daje rady zneutralizować. Mniej szkodliwe dla nerek jest białko pochodzenia roślinnego, gdyż zawiera mniej siarki i fosforu. Jednakże należy unikać nadmiaru szczawiu, szpinaku, botwinki i rabarbaru, kawy i herbaty i czekolady, które są źródłem szczawianów, sprzyjających tworzeniu się kamieni nerkowych. 

6. Więcej owoców i warzyw

Dla zdrowia nerek warto jeść żurawinę, pomarańcze i brzoskwinie. Pierwsza (owoce i sok) to bogate źródło substancji chroniących pęcherz i nerki przed bakteriami. Cytryniany obecne w pomarańczach utrudniają tworzenie się kamieni nerkowych z kwasu moczowego. Tak samo działają świeże ogórki, pietruszka, rzeżucha i seler naciowy, które warto dodawać do sałatek. Brzoskwinie, a także truskawki, agrest i czarna porzeczka, działają moczopędnie, co sprzyja oczyszczaniu nerek. Najlepiej jeść świeże owoce, ale korzystne dla nerek są także mrożone.

7. Ogranicz alkohol

Kieliszek czerwonego wina, piwo czy nawet kieliszek wódki wypity od czasu do czasu nie zrujnuje naszych nerek. Gdy jednak zaczynamy regularnie pić alkohol, nerki przestają sobie radzić z przerobieniem toksyn w nim zawartych. Alkohol podnosi ciśnienie tętnicze, co także nie służy dobrej kondycji nerek. Mit o tym, że regularne picie piwa sprzyja utrzymaniu nerek w dobrej formie należy włożyć między bajki. Piwo ma działanie moczopędne, ale jest alkoholem i jak każdy uszkadza je.

8. Schudnij!

Osoby mające nadwagę i otyłe częściej zapadają na kamicę, stany zapalne i nowotwory nerek. Nadwaga sprzyja rozwojowi nadciśnienia i cukrzycy, które mogą prowadzić do niewydolności nerek. Powrót do właściwej wagi zapewni dobrze dobrana dieta oraz regularna aktywność fizyczna. Najlepsze są ćwiczenia aerobowe (np. jogging, jazda na rowerze, aerobik) przynajmniej 2–3 razy w tygodniu po 50 minut.

9. Lecz się 

Zniszczone przez próchnice zęby są siedliskiem bakterii, które wraz z płynami ustrojowymi krążą po całym organizmie i w stanach osłabienia odporności (np. po infekcjach, grypie, anginie i zabiegach chirurgicznych) mogą uszkodzić wrażliwe na bakterie narządy np. nerki i serce. Dbając o nerki nie można zaniedbywać leczenia schorzeń przewlekłych np. nadciśnienia, cukrzycy, choroby wieńcowej, bo ich następstwem może być uszkodzenie a nawet niewydolność nerek.

10. Rzuć palenie 

Palenie papierosów nikomu nie służy. Rzadko jednak mówi się o jego szkodliwym wpływie na nerki. Palenie sprzyja rozwojowi miażdżycy, która atakuje także tętnice nerek. Gdy blaszka miażdżycowa zajmie tętnice nerek dochodzi do nefropatii niedokrwiennej, czyli niedokrwienia narządu.
Dowiedziono także, że palenie jest jedną z przyczyn rozwoju raka pęcherza moczowego oraz raka nerki.

Czyli ogólnie pojęta nefroprotekcja, tylko co w skrócie się na nią składa?

Nerki chronimy poprzez:
- kontrolę ciśnienia tętniczego i poziomu cukru,
- alkalizację (zasadowienie),
- redukcję masy ciała w przypadku otyłości,
- odpowiednie nawodnienie,
- leczenie białkomoczu,
- dietę.

Akronim KAROL-D, czyli skrót od pierwszych liter, zapamiętajcie proszę!

1. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwicmJDuhs39AhVQ_SoKHRbYCagQFnoECBAQAQ&url=https%3A%2F%2Fjournals.viamedica.pl%2Frenal_disease_and_transplant%2Farticle%2Fdownload%2F71149%2F52092&usg=AOvVaw3hVHkcdlPRdthwVaEKO8SK